Wspomaganie leczenia ludzi poprzez dobroczynny wpływ psów ma długą historię. Już Eskulap, rzymski bóg medycyny, rzekomo leczył chorych z pomocą psów. Czworonogi wylizywały rany ludzi, które dzięki temu "zabiegowi" miały się szybciej goić. Przeświadczenie o tym, że pies potrafi uleczyć człowieka, utrzymywało się w naszej kulturze przez całe wieki, ale dopiero w 1964 roku psychiatra dziecięcy Boris Levison udowodnił je naukowo, publikując swoją pracę "Pies jako współterapeuta". Opisał w niej nieprawdopodobny wpływ czworonogów na dzieci autystyczne, które właśnie dzięki obcowaniu z psami zaczęły nawiązywać kontakt z otaczającym je światem. W konsekwencji następowała swoista socjalizacja dzieci z autyzmem.

            Kynoterapia może być stosowana w rehabilitacji następujących schorzeń i problemów dzieci oraz osób dorosłych, w tym starszych:

- ADHD

- autyzm

- mózgowe porażenie dziecięce

- nerwice

- niedowład kończyn różnego pochodzenia

- wady postawy

- Zespół Downa

- zaburzenia lękowe

- zaburzenia nastroju

- zaburzenia mowy i wzroku

- różnorodne zaburzenia emocjonalne

- rehabilitacja dzieci

- trudności w szkole (problemy z rówieśnikami, rodzicami) i inne.

W towarzystwie psa znacznie łatwiej jest się rozluźnić i przełamać bariery. Znaczna większość chorych pragnie kontaktu z czworonogiem, co wyzwala naturalną niewymuszoną chęć do wykonywania szeregu skomplikowanych ćwiczeń.

            Kynoterapia, zwana też dogoterapią, w Polsce znana jest od lat 80-tych XX wieku. Wprowadziła ją Maria Czerwińska, która podczas pracy nad filmem zauważyła, że niewidome dzieci mają bardzo dobry kontakt z obecnym na planie psem. Był to początek pracy terapeutycznej, w której uczestniczyły psy i niepełnosprawne dzieci. Po raz pierwszy słowa dogoterapia (dog – pies i therapy – terapia) użyto w 1996 roku. Nazwa ta stała się synonimem terapii z udziałem psów. Autorem tego terminu jest Maria Czerwińska. Dziś, obok hipoterapii, kyno- (kyon lub kynos oznacza psa) czy też dogoterapia jest najczęściej stosowaną formą terapii ze zwierzętami.

Obserwacje i badania dotyczące dogoterapii wykazały, iż naturalny kontakt ze zwierzęciem stymuluje i usprawnia rozwój funkcji psychomotorycznych u dzieci z dysfunkcją umysłową i ruchową.

            Nadrzędnym celem kynoterapii jako metody terapeutycznej w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi jest niewątpliwie ułatwienie dzieciom kontaktu z otaczającym ich światem. Obcowanie z psem ma na celu usprawnienie sfery intelektualnej i poznawczej dziecka. Wskutek regularnego przebywania dziecka z psem terapeutą, nawiązuje się psychiczna więź ze zwierzęciem, przyspieszając proces rehabilitacji i wpływając korzystnie na emocjonalny rozwój dziecka. Ponadto w czasie zajęć terapeutycznych z udziałem psa pies terapeuta pełni rolę „żywej pomocy naukowej”, dzięki której dzieci czynią szybszą progresję w zakresie usprawniania ruchowego. Między zwierzęciem a dzieckiem niepełnosprawnym zachodzi interakcja psychofizyczna. Sam fakt wydzielania ciepła przez psa jest czynnikiem sprzyjającym skuteczniejszej rehabilitacji w przypadku dysfunkcji układu mięśniowego.

            Ogólnie można powiedzieć, że kynoterapia obejmuje rehabilitację zaburzeń sfery:

- psychicznej,

- fizycznej,

- intelektualnej,

- społecznej.

            Kynoterapia może przyjmować trzy formy:

1. Spotkanie z Psem (SP) -  Są to zajęcia z psem, które mają na celu stworzenie pozytywnego kontaktu pomiędzy uczestnikami a psem. W trakcie spontanicznej, radosnej zabawy (ukierunkowanej przez prowadzącego) uczestnicy przyzwyczajają się do kontaktu z psem, głaszczą go, wydają polecenia. Spotkania z Psem mają za zadanie dostarczenie uczestnikom pozytywnego ładunku emocjonalnego i satysfakcji z obcowania z psem, przełamują lęki w kontaktach z otoczeniem, stymulują rozwój zmysłów, pobudzają aktywność, pozwalają oderwać się od otaczającej rzeczywistości.

2.Edukacja z Psem (EP) - Są to zajęcia mające na celu usprawnienie sfery intelektualnej i poznawczej, co wymaga odpowiedniego przygotowania (scenariusza) oraz wiedzy i umiejętności osób prowadzących wykraczających poza ramy Spotkań z Psem. Dlatego wyodrębniono je w oddzielnej formie. Zajęcia najczęściej odbywają się w przedszkolach i szkołach. Pies uczestnicząc aktywnie w zajęciach motywuje do nauki i poprzez stworzenie przyjaznych warunków emocjonalnych zwiększa możliwości przyswojenia wiedzy. Dziecko chętniej zapamiętuje treści, których bohaterem jest jego nowy przyjaciel - pies. Edukacja z Psem pomaga również osobom o obniżonej percepcji lub niechęci (z różnych powodów) do przyswajania wiedzy i przebywania w szkole.

3.Terapia z Psem (TP) - Jest to zestaw ćwiczeń ukierunkowanych na konkretny, zaplanowany cel, z zakresu kompleksowej rehabilitacji, do których układana jest metodyka w porozumieniu ze specjalistą np. lekarzem prowadzącym, rehabilitantem, psychologiem. Charakteryzuje się indywidualnym podejściem do każdego uczestnika, jego możliwości i potrzeb. TP powinna być w pełni dokumentowana.

            Kynoterapia prowadzona jest przez tzw. zespół kynoterapeutyczny, w skład którego wchodzą zawsze wykwalifikowany kynoterapeuta oraz pies posiadający ważny egzamin terapeutyczny.

Kwalifikacje kynoterapeuty uzyskuje się poprzez ukończenie kursu zawodowego uprawniającego do wykonywania zawodu kynoterapeuty (dogoterapeuty), natomiast egzamin psa powtarzany jest co roku.

W skład zespołu kynoterapeutycznego mogą również wchodzić asystent, przewodnik psa (jeśli kynoterapeuta nie posiada własnegl psa terapeutycznego) oraz specjalista (np. fizjoterapeuta lub pedagog specjalny).

            Pies terapeutyczny, aby zdać egzamin, musi charakteryzować się dwoma podstawowymi cechami, tj. musi być psem społecznym i przewidywalnym. Na cechy te wpływają po pierwsze cechy użytkowe danej rasy, po drugie cechy osobnicze danego psa, po trzecie proces celowego szkolenia psa, który powinien zacząć się w jak najwcześniejszym wieku, czyli najlepiej jeszcze w hodowli. Pies pracujący w kynoterpaii powinien także posiadać komplet dokumentów potwierdzających jego stan zdrowia, czyli zaświadczenie o niezbędnych szczepieniach i odrobaczeniu (to ostatnie powinno być wykonywane co 3 miesiące).

            Także kynoterapeuta, poza zdobytym wykształceniem, powinien spełniać określone wymagania. Dobrego kynoterapeutę cechują:

- przyjazny i racjonalny stosunek do rehabilitowanych,

- wiedza fachowa,

- rzetelność,

- odpowiedzialność,

- uczciwość,

- kultura osobista,

- taktowne postępowanie.

Kynoterapeuta powinien też bezwzględnie prowadzić odpowiednią dokumentację.

Więcej informacji, w tym na temat standardów kynoterapii, przebiegu egzaminów dla psów terapeutycznych oraz obowiązujących dokumentów znaleźć można na stronie Polskiego Towarzystwa Kynoterapeutycznego.

Katarzyna Krupa 

Bibliografia:

1Czy zwierzęta potrafią leczyć? Terapie z udziałem zwierząt wspomagające rehabilitację osób niepełnosprawnych, Wyd. fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym PRZYJACIEL, Warszawa 2008,

2Rola kynoterapii (dogoterapii) w usprawnianiu komunikacji małego dziecka z deficytami rozwojowymi, Marzena Machoś-Nikodem, w: Terapia psychopedagogiczna z udziałem psa. Wybrane zagadnienia, Wyd. Drwęca, Ostróda 2006,

3Witaj, piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Beata Kulisiewicz, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007, S.18

Materiały pochodzące ze strony Polskiego Towarzystwa Kynoterapeutycznego