Poradnik Autystyczny podjął się przeprowadzenia statystycznego badania anonimowego dotyczącego tzw. pracy na czarno (w szarej strefie) opiekunów osób niepełnosprawnych.

Przed publikacją ankiety na podstawie rozmów z wieloma rodzicami przyjęliśmy pewne założenia, które staraliśmy się za pomocą naszego badania udowodnić.

W literaturze zwraca się uwagę na społeczne i kulturowe uwarunkowania istnienia szarej strefy, m.in. na społeczne przyzwolenie na uczestnictwo w  tego rodzaju działalności zarobkowej. „Czarny rynek pracy wydaje się instytucją funkcjonalną wobec systemu gospodarczego: tam, gdzie rozwiązania rynku ofi cjalnego zmuszają do pozostawienia pewnego obszaru niezaspokojonych potrzeb społecznych, pojawia się rynek czarny. Jednocześnie niezbędne wydają się pewne cechy kultury społeczeństw czy środowisk, uznającej powyższe rozwiązanie za pożądane, czyli potrzebny jest rodzaj społecznego przyzwolenia”

Zapraszamy do wyników ankiety.

Na początku chcielibyśmy przedstawić oficjalne statystyki dotyczące pracy “na czarno”. Otóż wg GUS-u w 2014 roku "na czarno" pracowało w Polsce 711 tys. osób.

W 2014 r. – w porównaniu z 2010 r. – nieznacznemu zwiększeniu uległ odsetek pracujących na czarno, dla których ostatnio wykonywana praca nierejestrowana była pracą główną – 55,7 proc. (w 2010 r. – 54 proc.). Wśród pracujących w "szarej strefie" przeważali mężczyźni, a biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania – mieszkańcy wsi.

Praca na czarno według statystyk ma charakter doraźny, krótkotrwały – ponad 89,5 proc. pracujących w szarej strefie miało zatrudnienie tylko 1 raz w miesiącu. W szarej strefie pracują wszystkie generacje Polaków, od młodzieży po osoby w wieku emerytalnym. Największy odsetek - 27 proc. stanowią osoby w wieku 45-59 lat.

Z badania wynika, że szara strefa oferuje stosunkowo dużą liczbę miejsc pracy dla osób o niskich kwalifikacjach zawodowych (niemal 58 proc. w niej pracujących miało wykształcenie co najwyżej zasadnicze zawodowe) i dla znacznej części stanowi główne źródło utrzymania. W porównaniu do 2010 r. udział pracujących słabiej wykształconych w ogólnej liczbie pracujących na czarno pozostał na zbliżonym poziomie (57,8 proc. w 2014 r. wobec 56,1 proc w 2010 r.).

Zatrudnieni w szarej strefie najczęściej znajdowali zatrudnienie przy pracach ogrodniczo-rolnych, a także usługach budowlanych i instalacyjnych, remontach i naprawach budowlano-instalacyjnych oraz usługach sąsiedzkich. Dla ok. 69 proc. z nich pracodawcami były osoby prywatne, a dla blisko 27 proc. – firmy prywatne lub spółdzielnie.

Tyle statystyki.

Co wykazało nasze badanie?

W ankiecie brało udział 147 osób, z czego 88,5% to rodzice dzieci do lat 16.

Prawie 63% respondentów pobiera świadczenie pielęgnacyjne na dziecko. Oznacza to, że osoba pobierająca świadczenie nie może podjąc pracy zawodowej ani żadnej innej, w tym umowy zlecenie.

90% respondentów było aktywnych zawodowo zanim zaczęło pobierać zasiłek pielęgnacyjny.

Zadaliśmy więc pytanie - czy praca powinna być dozwolona dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Mamy bowiem świadomość, że często dziecko przebywa około pół dnia lub dłużej w placówce opiekuńczej (przedszkole, szkoła), a w tym czasie rodzic mógłby podjąć pracę.

Praca ta prawdopodobnie nie zaspokajały w pełni potrzeb finansowych, ale również spełniałaby rolę terapeutyczną dla rodzica, którego bardzo często pochłania wychowywanie dziecka oraz bycie terapeutą.

Opiekunowie osób niepełnosprawnych często podejmują prace dorywcze, sezonowe, wykonują różnego typu prace nieformalne. Część z nich angażuje się w różnego typu działania opiekuńcze i  prace domowe na rzecz rodziny, inni zaś świadczą odpłatne usługi na rzecz innych gospodarstw domowych. Wykonując różnego typu prace zarobkowe w  szarej strefie, unikają rejestracji i  ich praca nie jest wykazywana w statystykach zatrudnienia. Stanowią więc ukryty segment polskiego rynku pracy. Złożoność i  paradoksy systemu wsparcia zatrudnienia takich osób powodują, że mamy do czynienia z  sytuacją ukrytej pracy i pozornego zatrudnienia. Ukryta praca – pułapka rentowa – pozorna bierność zawodowa – bardzo zajęci opiekunowie (praca w szarej strefie) Pozorne zatrudnienie – częściowe wynagrodzenie za pracę bez świadczenia pracy – bierność zawodowa.

Zjawiska te w istotny sposób obniżają efektywność i skuteczność prowadzonej polityki. Powoduje to, że wzrost wydatków na aktywizację zawodową opiekunów nie przekłada się na oczekiwany wzrost legalnego zatrudnienia i zmianę postaw tych osób.

Zadaliśmy więc pytanie co można obecnie uznać za pracę. Na wielu bowiem grupach rodzice osób niepełnosprawnych reklamują swoje usługi, pobierając jednocześnie świadczenie.

Zapytaliśmy w końcu czy nasi respondenci pracują na czarno:

i o świadomość ewentualnych konsekwencji takiej pracy:

Skala zaangażowania osób niepełnosprawnych w  rynek pracy nieformalnej rozumianej jako praca nierejestrowana, wykonywana „na czarno” jest trudna do oszacowania. Głównymi odbiorcami nieformalnej pracy zarobkowej są gospodarstwa domowe i  firmy prywatne.

W  Polsce zjawisko pracy „na czarno” wiąże się m.in. z  łamaniem przepisów dotyczących  ubezpieczeń społecznych i  podatków. W  ten sposób gospodarstwa domowe i  pracodawcy zyskują obniżenie kosztów zatrudnienia, a pracownicy lepiej płatną pracę lub jedyną możliwą do znalezienia pracę.

Jaki więc wniosek z naszej ankiety?

Opiekunowie osób niepełnosprawnych często podejmują pracę w szarej strefie, gdyż pobierane przez nich świadczenie pielęgnacyjne nie jest w wystarczającej wysokości. Stąd konieczność dorobienia “na czarno”.

Z przeprowadzonych rozmów z rodzicami wynika, iż wiele osób chętnie podjęłoby oficjalną prace dodatkowa na część etatu, gdyby wynagrodzenie nie odbierało prawa do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego.